"De sociale kwestie is ook een kwestie van tijd." Jérôme Baschet
De arbeidsduurverkorting is al lang een kenmerk van de arbeidersstrijd. Maar in het tijdperk van automatisering, ecologische crisis en consumentistische vervreemding wordt het opnieuw een centrale eis voor een rechtvaardiger, meer gewortelde en organische solidaristische samenleving. Het voorstel voor een twintigurige werkweek is verre van een liberale utopie of een progressieve rage, maar maakt deel uit van een perspectief op radicale transformatie van de maatschappelijke orde.
⸻
I. Kritiek op vervreemde arbeid en de productivistische economie
In de niet-marxistische revolutionaire traditie wordt werk niet verheerlijkt omwille van zichzelf, maar juist bevraagd in zijn aard en doel. Georges Sorel contrasteert in Reflections on Violence de vervreemde arbeid van het industriële kapitalisme met een ethiek van ambachtelijk werk en vakmanschap, geworteld in een organische gemeenschap. Pierre-Joseph Proudhon bekritiseert daarentegen de industriële centralisatie en pleit voor de vrije associatie van producenten, waarbij de werktijd gekozen, gemeten en in evenwicht gebracht zou worden.
De moderne verheerlijking van de 40-urige "volledige werkgelegenheid" is gebaseerd op een marktlogica van maximale uitbuiting van de levende krachten, ten koste van vrijheid, gezin en gemeenschapsleven. Nationalisme, als doctrine van rechtvaardige orde en volledige volkssoevereiniteit, kan niet tevreden zijn met een samenleving waarin mensen worden beroofd van hun tijd, hun gemeenschap en hun innerlijke vrijheid.
De 20-urige werkweek is daarom niet alleen een loonhervorming, maar een antropologische revolutie: de mens staat weer centraal, er wordt gebroken met hyperproductivisme en er wordt een samenleving opgebouwd die gebaseerd is op gekozen werk, gemeenschapsleven, gelukkig, nuchterheid en maatschappelijke betrokkenheid.
II. Een empirisch gevalideerde hypothese: de voordelen van minder werk
Recente ervaringen met het verkorten van de werkuren vormen een solide empirische basis voor deze doctrinaire intuïtie.
Onderzoekers zoals Anna Coote en Juliet Schor theoretiseren al jaren over de voordelen van een twintigurige werkweek: minder CO2-uitstoot, verplaatsing van activiteiten, ontwikkeling van het lokale leven en individuele autonomie. Ver verwijderd van de fantasie van nietsdoen, creëert deze vermindering ruimte voor gemeenschap, gezin, spirituele of artistieke betrokkenheid – alles wat het moderne kapitalisme heeft opgeofferd op het altaar van tijd als handelswaar.
In het Verenigd Koninkrijk werd 's werelds grootste experiment met de vierdaagse werkweek uitgevoerd door 4 Day Week Global, in samenwerking met onderzoekers van Cambridge, Oxford en Boston College. Aan het experiment namen 61 bedrijven en 2900 werknemers deel. De resultaten van dit onderzoek na 6 maanden zijn ondubbelzinnig:
39% van de werknemers gaf aan minder stress te ervaren.
Het aantal burn-outs is met 71% afgenomen.
Verbeterde geestelijke gezondheid en slaap.
De omzet steeg licht (+1,4%).
Na het experiment besloot 92% van de bedrijven het model te behouden.
De Britse denktank Autonomy leidde een grootschalig experiment met de vierdaagse (32-urige) werkweek. In 92% van de gevallen besloten bedrijven de maatregel permanent te maken. Het ziekteverzuim daalde met 65%, het aantal burn-outs met 71% en de productiviteit bleef gelijk of verbeterde zelfs.
Zelfs sommige multinationals, zoals Microsoft Japan, hebben een productiviteitswinst van 40% waargenomen door de invoering van de vierdaagse werkweek.
Er is geen enkel gedocumenteerd grootschalig experiment met de 20-urige werkweek, maar sommige onderzoekers, zoals André Gorz, Juliet Schor en Tim Jackson, hebben dit model verdedigd als duurzaam, ecologisch verantwoord en noodzakelijk voor een post-groeisamenleving.
Kleine, zelfsturende, coöperatieve of activistische structuren hebben dit model intern succesvol getest, maar zonder grootschalige statistische gegevens.
III. Een organische solidaristische revolutie van de arbeid: op weg naar een gewortelde samenleving
De twintigurige werkweek betekent niet het einde van werk, maar de transformatie ervan: van vervreemding naar werk, van ondergeschiktheid naar toewijding. Het gaat niet om leven in burgerlijke luiheid, maar om het herontdekken van de volheid van het bestaan: een tuin onderhouden, je kinderen opvoeden, de gemeenschap dienen, leren, creëren.
In een gemeenschapssamenleving die gebaseerd is op het algemeen belang, moet werk gedeeld, waardig en humaan zijn. Nationaal-syndicalistische denkers zoals Ramiro Ledesma Ramos en José Antonio Primo de Rivera benadrukten de noodzaak van een economie die gericht is op sociale rechtvaardigheid en nationale solidariteit. Het corporatistische model dat zij schetsten, zou een evenwichtige verdeling van de werktijd mogelijk maken, ten gunste van iedereen.
In Frankrijk hadden vakbondsleiders zoals Georges Valois in het interbellum al een maatschappij getheoretiseerd die gebaseerd was op organische solidariteit, de verwerping van abstract kapitalisme en de waardering van de werkende gemeenschap. Arbeidstijdverkorting betekent dat iedereen volledig kan integreren in de echte natie, niet als een verwisselbaar radertje, maar als een vrije en gewortelde actor.
Natuurlijk moet dit genuanceerd worden: niet alle sectoren kunnen deze reductie uniform toepassen. Sommige beroepen in de gezondheidszorg, de ambachten of defensie vereisen een continue aanwezigheid. Dit is geen rigide dogma, maar een structurerende horizon.
Conclusie: voor het besparen van vrije tijd
De twintigurige werkweek is noch een naïeve droom, noch een onsamenhangende vakbondseis. Het is de sleutel tot een nieuwe economische solidaristische orde gebaseerd op rechtvaardigheid, vrijheid en volkseigen wortels. In een wereld die overweldigd wordt door de eisen van productiviteit, betekent het hervinden van tijd het hervinden van waardigheid. Het betekent opnieuw leren hoe je een vader, een broer, een vriend, een activist, een burger kunt zijn. Het betekent de mens teruggeven wat het kapitalisme hem heeft ontnomen: zijn soevereiniteit over zijn eigen leven.
